Pasi u izolua nga bota e jashtme për dekada dhe duke përjetuar një eksod masiv, Shqipëria po anon në rrënjët e saj të kuzhinës me ndihmën e gjysheve të kuzhinierëve.

Tefta Pajenga, 76 vjeçe, është një nga kuzhinieret e shumta televizive në moshë pensioni në Shqipëri. Në emisionin e saj të gatimit në televizionin kombëtar, mësuesja në pension udhëzon një amvise më të re se si të gatuajë japrakë , një pjatë tradicionale me gjethe hardhie të mbushura me oriz dhe barishte.

Japrakë zë një vend të veçantë në zemrat shqiptare. Zakonisht përgatitet nga familjet së bashku dhe më pas ndahet në ditët e festave të krishtera dhe myslimane në këtë komb të larmishëm fetar . Ashtu si shumë pjata në këtë udhëkryq të kuzhinës, receta vjen nga gjetkë (emri rrjedh nga fjala turke për “gjethe”, mirësjellje e më shumë se 500 viteve të Shqipërisë nën sundimin osman). Megjithatë, përbërësit janë të gjithë vendas: kopër, speca dhe nenexhik nga Shqipëria veriore.

Sot, gjyshe shqiptare si Pajenga po mësojnë breza të shumtë në një nga vendet më të vjetra të Evropës se si të gatuajnë pjata të vjetra. Kjo sepse kombi ballkanik ka pësuar jo një, por dy periudha amnezie kulinare gjatë 80 viteve të fundit.

Së pari, nga viti 1946 deri në vitin 1991, Shqipëria u qeveris nga komunistë të linjës së ashpër, të cilët në fakt e mbyllën kombin e vogël malor nga bota e jashtme, duke e bërë Edi Ramën, kryeministrin aktual të vendit, të thotë se dikur ishte ” Koreja e Veriut e Evropës “. Gjatë kësaj periudhe, librat e gatimit u dogjën, importet u ndaluan, udhëtimet jashtë vendit u ndaluan, ushqimi u kolektivizua dhe mungesat u përhapën. Ishte një recetë për fatkeqësi.

Së dyti, në ndërtimin e dhunshëm dhe pasojat e kolapsit të komunizmit në vitet 1990, 710,000 qytetarë – 20% e popullsisë – u larguan nga Shqipëria nga viti 1989 deri në 2001 në kërkim të punës në vende të tjera. Me kalimin e kohës, Pajenga tha se shumë prej këtyre emigrantëve harruan recetat e gjysheve të tyre teksa u përshtatën me vendet dhe kulturat e reja. Mes mungesës së ushqimit të përhapur gjatë komunizmit dhe emigrimit të mëvonshëm pas tij, në fillim të shekullit të 21-të, shumë shqiptarë brenda dhe jashtë vendit kishin harruar se si të përgatisnin kuzhinën tradicionale shqiptare – me përjashtim të grave të një moshe të caktuar.

Ironikisht, Pajenga thotë se tranzicioni i Shqipërisë drejt demokracisë e komplikoi problemin. “Në kohën e komunizmit njerëzit kishin një punë fikse nga ora 07:00 deri në 15:00”, kujton ajo. “Kur erdhi demokracia, të duheshin më shumë se një punë për të ushqyer familjen”. Prandaj, shumë prej atyre që kujtuan se si përgatiteshin gatimet tradicionale shqiptare, tani nuk kishin më kohë për t’i përgatitur ato./BBC